قانون اساسی و حقوق بشر در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته حقوق عمومی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران شاهد شکل‌ گیری ساختاری از نظام حقوقی و حکومتی هستیم که بر اساس اصول و قوانین اسلامی پی ‌ریزی شده و مُبیّن پارادایمی است که حقوق ملت را بر مبنای ارزش‌­های دینی شکل داده است. قانون اساسی به عنوان مهم­‌ترین سند حقوقی هر کشور که چارچوب نظام حقوقی جامعه را شکل می­‌دهد، جلوه و منظر چنین حقوق و ارزش­‌هایی است. قانون اساسی با توجه به کرامت انسانی در اسلام حقوق مختلف (مدنی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی) را برای ملت به رسمیت شناخته است، که با توجه به مبنای این حقوق، می‌­توان قائل به حقوق بشر اسلامی به مثابه الگویی تئوریزه شده بر اساس ارزش­‌های اسلامی شد. این مقاله با طرح این سؤال که جایگاه و نوع تبیین حقوق ملت (حقوق بشر) در قانون اساسی چگونه تبیین می‌­شود؟ در قالب فرضیه معتقد است که قانون اساسی با تأکید بر کرامت بشر و حقوق ملت به عنوان یک واجب الهی – انسانی نویدبخش الگویی خاصی از منظر اسلام است. این نوشتار با روش توصیفی – تحلیلی بعد از واکاوی مفاهیم اصلی مانند حقوق بشر و کرامت انسانی در بخش نخست به بررسی ابعاد توجه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به حقوق بشر و مصادیق آن می‌­پردازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.The constitution and human rights in the legal system of the Islamic Republic of Iran

نویسندگان [English]

  • Fariborz Arghavani Pirsalami 1
  • Mojtaba Dehghan 2
1 Assistant Professor, Department of Political Science, Shiraz University, Shiraz, Iran
2 Graduated from the Department of Public Law, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

With the victory of the Islamic Revolution in Iran, we are witnessing the formation of a structure of the legal and governmental system that is based on Islamic principles and laws and is a paradigm that shapes the rights of the nation based on religious values. The constitution, as the most important legal document of each country, which forms the framework of the legal system of society, is the manifestation of such rights and values. With regard to human dignity, the constitution recognizes the various rights of the nation (civil, political, cultural, economic and social) and given the basis of these rights, it can be considered the Islamic human rights as a theorized model on the basis of Islamic values. This article asks the question of “how the status and type of explanation of the rights of the nation (human rights) in the constitution are explained?” In the hypothesis, it believes that the constitution, with an emphasis on human dignity and the rights of the nation as a divine-human assurance, is a particular pattern from the point of view of Islam. This article by a descriptive-analytical method, in the first section examines the main concepts such as human rights and human dignity. Then it addresses the dimensions of the attention of the Islamic Republic of Iran's constitution to human rights and its implications.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic revolution
  • human rights
  • human dignity
  • constitution
  • Islam
  1. اخوان کاظمی، بهرام (1385) امنیت سیاسی در اسلام، تهران: کانون اندیشه جوان.
  2. امام خمینی، سید روح الله (1372) صحیفه نور، ج 5 تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد.
  3.  بوازار، مارسل (1357) اسلام و حقوق بشر، ترجمه محسن مویدی، تهران، دفتر نشر خرمشاهی.
  4.  بهرام پور، شعبانعلی (1380) «مسائل و مشکلات مطبوعات ایران»، ماهنامه آفتاب، شماره9، آبان.
  5.  تسخیری، محمد علی (1385) در پرتو قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ترجمه محمد سپهری، تهران: مجمع تقریب مذاهب اسلامی.
  6. جوادی آملی، عبدالله (1381) «حقوق بشر در اسلام»، مجله رواق اندیشه، شماره 9، مرداد و شهریور.
  7. چوپانی یزدلی، محمدرضا (1384) «مبانی و منابع وضع قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه بصیرت، شماره، 35.
  8. حسینی، سید ابراهیم (1384) «تفاوت ها و جهان شمولی حقوق بشر»، مجله کتاب نقد، شماره 3، پاییز.
  9. حسینی بهشتی، محمد (1380) مبانی نظری قانون اساسی، تهران: بنیاد نشر آثار و اندیشه­های شهید بهشتی.

 10.خواجه سروری، غلامرضا (1382) «خدمات متقابل دین و دمکراسی در ایران»، دانشگاه اسلامی، ش 2.

 11.داستانی بیرکی، علی و پروین، ناصر (1385) سیری در اندیشه­های حضرت امام خمینی در وصیت­نامه سیاسی – الهی، تهران: آینده سازان.

 12.رهنمایی، سید محمدرضا (1380) «مشروعیت حکومت اسلامی و نقش مردم در آن» ،معرفت، شماره 43.

 13.سجادی، ابراهیم (1378) « خاستگاه قرآنی اندیشه سیاسی امام خمینی»، فصلنامه پژوهشهای قرآنی، شماره 20-19، پاییز و زمستان.

 14.سجادی، عبدالقیوم (1381) گفتمان جهانی شدن و اسلام سیاسی در افغانستان پس از طالبان، قم: سازمان انتشارات دانشگاه مفید.

 15.سلیمی زارع مصطفی و قاضی ‌زاده کاظم (1386) «کرامت انسانی در پرتو قرآن و روایات»، مجله بینات، شماره 53 .

 16.شادان، مهدی (1385) «بررسی و مطالعه تطبیقی حقوق بشر در اندیشه اسلامی و منشور بین المللی حقوق بشر»، پایان نامه کارشناسی ارشد.

 17.شفیعی، محمد (1384) «دموکراسی و عدالت اجتماعی با تاثیر بر قانون اساسی جمهوری اسلامی»، فصلنامه مطالعات راهبردی، بهار.

 18.شفیعی، محمد (1386) «اصول گرایی و قانون اساسی»، ماهنامه اندیشه و تاریخ سیاسی ایران معاصر، شماره 55، فروردین.

 19.شکوری، ابوالفضل و صالحی، جواد (1382) «جایگاه گفتمان جمهوریت در اندیشه امام خمینی و تاویل­های مرتبط با آن»، فصلنامه علوم انسانی دانشگاه الزهرا، شماره 46 و47، تابستان و پاییز.

 20.شعبانی، قاسم (1383) حقوق اساسی و ساختار حکومت جمهوری اسلامی ایران، تهران: اطلاعات.

 21.ضیایی فر، محمد حسین (1384) «آثار عملی دکترین مهوی اسلامی ایران در زمینه حقوق بشر» مجله کتاب نقد، شماره 36، پاییز.

 22.طاهری، ابوالقاسم (1384) «کرامت انسان در اندیشه امام علیb»، پژوهشهای دینی، تابستان و پاییز، شماره 2.

 23.طباطبایی موتمنی، منوچهر (1370) آزادی های عمومی و حقوق بشر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

 24.طباطبایی موتمنی،منوچهر (1380) حقوق اساسی، تهران: میزان.

 25.عمید زنجانی، عباسعلی (1366) فقه سیاسی (حقوق اساسی و مبانی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران : امیر کبیر.

 26.عمید زنجانی، عباسعلی (1362) مبانی فقهی کلیات قانون اساسی، تهران: جهاد دانشگاهی.

 27.عمید زنجانی، عباسعلی (1367) حقوق اقلیت­ها، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

 28.فیرحی،داود (1384)، «شیعه و دموکراسی مشورتی در ایران»، مجله حقوق  دانشگاه تهران، شماره 67، بهار.

 29.قاسمی، مهدی (1378) «منشا مشروعیت حکومت اسلامی»، مجله علوم سیاسی، شماره 5، تابستان.

 30.قربانی ، زین العابدین (1366) «اسلام و حقوق بشر»، قم: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

 31.محمصانی، صبحی (1358) فلسفه قانون گذاری در اسلام، ترجمه اسماعیل گلستانی، تهران: انتشارات امیر کبیر.

 32.محقق داماد، سید مصطفی (1383) حقوق بشردوستانه بین المللی؛ رهیافت اسلامی، مرکز نشر علوم اسلامی.

 33.مدنی، سید جلال‌الدین (1365) حقوق اساسی در جمهوری اسلامی ایران، جلد اول، تهران: انتشارات روش.

 34.مقیمی، غلام حسن (1378) «درآمدی بر مفهوم  جمهوری»، مجله علوم سیاسی، شماره 4، بهار.

 35.مهرپرور، حسین (1374) حقوق بشر در اسناد بین المللی و موضع جمهوری اسلامی ایران، تهران: اطلاعات.

 36.مهرپرور، حسین (1385) «کرامت انسانی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و پیامدهای آن»، حقوق اساسی، شماره اول، مرداد.

 37.هاشمی، سید محمد (1384) حقوق بشر آزادی­های اساسی، تهران: نشر میزان.

 38.مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی (1364)، جلد اول (جلسه اول تا سی­ام) ، تهران: اداره کل امور فرهنگی و رابط عمومی مجلس شورای اسلامی.

 39.دفتر همکاری حوزه و دانشگاه (1364)، درآمدی بر حقوق اسلامی، تهران: دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، انتشارات اسلامی.

 40.Nowak, Manfred (2005) ”Human Rights: Handbook for Parlimentarians” printed in France by sadaz bellegarde-sur-valserine.