دولت رانتیر، طبقه متوسط جدید و بی‌ثباتی سیاسی در عصر پهلوی دوم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تخصصی علوم سیاسی گرایش مسائل ایران واحد علوم و تحقیقات تهران

2 استاد علوم سیاسی واحد علوم و تحقیقات تهران

3 دانشیار علوم سیاسی واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

سقوط حکومت پهلوی دوم از زوایای مختلف و در چارچوب نظریه‌‌های گوناگون بررسی شده است.  از جمله رویکردها در این زمینه، رابطه میان فرایند توسعه در این دوره و سقوط این حکومت است.  نوسازی و مدرنیزاسیون متاثر از الگوهای غربی و متکی به سیاست‌های آمرانه محمدرضا شاه پهلوی از دهه 40 شمسی به بعد، نگرانی فزاینده گروه‌ها و اقشار مدافع فرهنگ و سنت اسلامی را برانگیخت.  ایران به عنوان کشوری در حال توسعه و با اقتصادی تک محصـولی، بـه خصوص پس از کودتای 28 مرداد سال 1332 به بعد، دولتی رانتی دانسته شد.  این امر باعث شده که دولت تحصیلدار بـا توجـه بـه سازوکارهای غیرواقعی و بدون توجه به منافع سایر طبقات در مافوق آن‌ها قرار داشته باشد با ورود نفـت و مـدیریت نفتی، دولت تحصیلدار در ایران برای پشتیبانی و مشروعیت کارکردی دست به طبقه سازی بویژه طبقه متوسـط کـه از لحـاظ مـالی مستقل نبوده، زده است. این پروسه باعث شده که طبقات در برابر دولت حقی نداشته باشند و نتوانند دولت را به چالش بکشند. لـذا پرسش نوشتار حاضر این است که: دولت رانتیر چه نقشی در پیدایش، گسترش و ساخت طبقه متوسـط جدیـد داشـته اسـت؟ ماهیت دولت تحصیلدار به گونه‌ای است که در آن جامعه وزنه‌ی قابل اعتنایی به‌شمار نمـی‌رود چـرا کـه دولـت در سـایه‌ی دریافـت رانت‌ها از خارج دیگر به منابع داخلی درآمد (مالیات‌ها، عوارض و …. ) احساس نیاز نمی‌کند.  این باعث می‌شود دولت قـدرت انحصـاری کسب کند و نیازی به دخالت دادن گروه‌ها و طبقات مختلف در قدرت نبیند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Rentier's State, the New Middle Class and Political Instability in the Second Pahlavi Era

نویسندگان [English]

  • saeed jahangiri 1
  • Abolghassem Taheri 2
  • Alireza Azghandi 2
  • Ahmad Saei 3
1 Ph.D. student of political science - Iran's affairs Science and Research Branch of Tehran
2 Professor of Political Science, Tehran Science and Research Branch
3 Associate Professor of Political Sciences, Tehran Science and Research Branch
چکیده [English]

The collapse of the second Pahlavi regime has been examined from various outlooks and within the framework of various theories. Among the approaches in this regard, is the relationship between the development process in this period and the collapse of this government. Renovation and modernization influenced by western patterns and its reliance on Mohammad Reza Shah Pahlavi's policy of the 1960s and later, raised the increasing concern of groups and strata of the defender of Islamic culture and tradition. Iran, as a developing country, was considered a Rentier state with a single-product economy, especially after the coup of August 19, 1953. This has led the collector state to pay attention to unrealistic mechanisms, regardless of the interests of the other classes stayed above them.
Along with the introduction of oil and oil management, the collector state in Iran, for getting the needed support and functional legitimacy, begun to classify, especially the middle class, from It has not been financially independent. This process has prevented the classes from having right and could not challenge the state. Therefore, the present paper's question is: What role has the rentier state played in the emergence, expansion and construction of the new middle class? The nature of the collector state is such that does not count on the society as a significant weight because the government by getting rents from abroad, does not feel any need to other sources (taxes, duties, etc.). This will give the government a monopoly power and do not sense the requirement to the participations of various groups and classes in power.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Rentier State
  • Modernization
  • Political Development
  • New Middle Class
  • Second Pahlavi

مراجع

ابراهیمی، پریچهر (1376)، "طبقه متوسط جدید در جوامع غربی و ایران"، فصلنامه علوم اجتماعی دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامـه طباطبایی، شماره. 9
ادیبی، حسین، (1358)، طبقه متوسط جدید در ایران، تهران: انتشارات جامعه.  -3ازغندی، علیرضا (1385)، درآمدی بر جامعه شناسی سیاسی ایران، تهران: نشر قومس.
اشرف، احمد (1359)، موانع تاریخی رشد سرمایه داری در ایران دوره قاجاریه، تهران: انتشارات زمینه.
امجد، محمد (1380)، ایران؛ از دیکتاتوری سلطنتی تا دین سالاری، ترجمه­ی حسین مفتخری، تهران: انتشارات باز.  -6امیراحمدی، هوشنگ (1381)، جامعه­ی سیاسی، جامعه­ی مدنی و توسعه­ی ملی، تهران: نقش و نگار.
آشوری، داریوش (بیتا)، ایران شناسی چیست؟، چاپ دوم، تهران: انتشارات گاه.  -8آل احمد، جلال (1375)، غرب زدگی، تهران: انتشارات فردوس.
باقری دولت آبادی، علی و موسوی، سید احمد (1397)، «مفهوم انقلاب در دیدگاه شهید سید محمدباقر صدر(ره)»، فصلنامه راهبرد سیاسی، سال دوم، شماره 5، تابستان.
بشیریه، حسین (1380)، موانع توسعه­ی سیاسی در ایران، تهران: گام نو.
بشیریه، حسین (1385)، دیباچه­ای بر جامعه شناسی سیاسی ایران در دوره جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر نگاه معاصر.  -11تری،کارل (1388)، معمای فراوانی »رونق­های نفتی، دولت­های نفتی«، ترجمه­ی جعفر خیرخواهان، تهران: نشر نی.  -12توحیدفام، محمد (1382)، دولت و دموکراسی، چاپ اول، تهران: روزنه.
جوانپور هروی، عزیز، موسوی، سید محمدرضا و علیپور، امیرمهدی (1397)، «علل وقوع انقلاب اسلامی ایران؛ چرایی و چگونگی»، فصلنامه پژوهش های راهبردی انقلاب اسلامی، سال اول، شماره 1، بهار
10.حاجی یوسفی، امیرمحمد (1376)، "رانت، دولت رانتیر و رانتیریسم"، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره 125و . 126 -14خضری، محمد (1384)، اقتصاد رانت جویی، تهران: انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.
11.خضری، محمد (1381)،" رانت جویی و هزینه­های اجتماعی آن"، گزارش تحقیقاتی پژوهشکده­ی مطالعات راهبردی، شمارهی. 81 -16دلفروز، محمدتقی (1381)، »رانت نفتی، بحران مالی و دموکراسـی در خاورمیانـه« در دموکراسـی و جامعـه مـدنی در خاورمیانـه، تهـران: انتشارات سلام.
12.ربانی، رسول و ابراهیم انصاری (1385)، جامعه شناسی قشرها و نابرابری­های اجتماعی، اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.  -18رزاقی، ابراهیم (1368)، اقتصاد ایران، چاپ دوم، تهران: نشر نی.
13.رهبری، مهدی (1383)، اقتصاد و انقلاب اسلامی ایران، تهران: نشر مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
14.شکاری، عبدالقیوم (1379)، نظریهی دولت تحصیلدار و انقلاب اسلامی، چاپ اول، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.  -21طبیبیان، محمد (1371)، "رانت اقتصادی به عنوان یک مانع اقتصادی"، برنامه و توسعه، شماره . 4
15.عمویی، ابوالفضل، مذهبی، مهدی (1378)، "رانت نفت و دردسرهایش"، ماهنامه زمانه، شماه . 69
16.عیوضی، محمد رحیم (1382)، تئوریهای ساخت قدرت و رژیم پهلوی دوم، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
17.عیوضی، محمد رحیم (1388)، تحولات سیاسی اجتماعی ایران 1320-1357، به اهتمام مجتبی مقصودی، چـاپ سـوم، تهـران: انتشـارات روزنه.
18.قاسمی، محمد علی (1386)، آسیب شناسی فرهنگی دولت مدرن در ایران، مجموعه مقالات در کتاب دولت مدرن در ایران، با اهتمام رسول افضلی، قم: انتشارات دانشگاه مفید.
19.کردزاده کرمانی، محمد (1380)، اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی.  -27کمالی، مسعود (1381)، جامعه مدنی، دولت و نوسازی در ایران معاصر، ترجمه­ی کمال پولادی، تهران: انتشارات باز.  -28کاتوزیان، همایون (1372)، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه­ی محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.
20.کاتوزیان، همایون (1374)، "اقتصاد سیاسی کشورهای صادرکننده نفت"، ترجمه­ی علیرضا طیب، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره 95 و . 96
21.کاتوزیان، همایون (1377)، نه مقاله در جامعه شناسی تاریخی ایران: نفت و توسعه­ی اقتصادی، ترجمه­ی علیرضا طیب، تهران: نشر مرکز.  -31مؤمنی، فرشاد (1386)، افزایش درآمدهای نفتی ابزار پولدارشدن دولت، روزنامه اعتماد، شماره. 1627
22.میرترابی، سعید (1384)، مسائل نفت ایران، تهران: قومس.
23.-یلی، مسعود (1383)، ایران و معمای توسعه نیافتگی، تهران: مؤسسه انتشارات علمی دانشگاه شریف.
24.همدمی خطبه سرا، ابوالفضل (1383)، فساد مالی و اقتصادی، تهران: مرکز مطالعات راهبردی.
Acemoglu, D. , & Verdier, T. , the choice between market failures and corruption, (American economic review,Vol 90 , no 1 , 2000).
Beblawi, H. , & Luciani, G. , The Rentier state, (London: croom Helm, 1987).
Luciani, Giacomo, "The Rentier state in the Arab world" in the Arab state, (London: 1986).
Pearce, D. , The mit dictionary of modern Economics, (mit press edition,1989).

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار