تبیین رابطه مشروعیت حاکم برحوزه اختیارات ومسولیت های ولی امربا تاکید بر حکومت پیامبر(ص)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده معارف و اندیشه اسلامی دانشگاه تهران ،تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری مدرسی تاریخ فرهنگ وتمدن اسلامی دانشکده معارف واندیشه اسلامی دانشگاه تهران ،تهران، ایران

چکیده

اساسی ترین انتظار از حکومت معصوم، اجرای دقیق و کامل حکم الله در جامعه است. اما پیچیدگی های اداره جامعه در ساحت واقع، موجب شده که اجرای برخی از احکام شریعت حتی درحیات سیاسی پیامبر نیز میسر نباشد. مطابق این چالش، پیامبر درفرآیند اداره مطلوب جامعه از یک سو موظف بود جامعه را برمدار شریعت اداره کند و ازسویی دیگر، در برخی موارد، اداره مطلوب، مستلزم تعطیل موقت برخی از احکام شریعت می شد. این چالش با نگاه به ضرورت توجه پیامبر(ص) به شرایط اجتماعی و سیاسی و مسئولیت ایشان به عنوان ولیّ امر در صدور احکام موردی برای تدبیر امور حکومت، مردم و جامعه قابل حل است اما به نظر می رسد؛ چنین گستردگی در اختیارات حاکم تنها برای حاکمان مشروع قابل پذیرش است. البته مشروعیت در اندیشه شیعه دارای مختصات و ویژگی هایی است که آن را از سایر فرقه ها ونحله های اسلامی وغیر اسلامی متمایز می سازد. چه؛ قدرت حاکم مشروع در اندیشه شیعی متکی بر نص ومتصل به منبع لایزال الهی است. این پژوهش با واکاوی مستندات وشواهد تاریخی حکومت پیامبر، در صدد اثبات این نکته است که تصرفات گسترده پیامبر با اتکا به جایگاه ولیّ امر رخ می داد که البته این این اختیارات، تنها در فرض مشروعیت حاکم قابل تبیین خواهد بود

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining the relationship between legitimacy governing the sphere of authority and responsibilities of the Guardian with emphasis on the rule of the Prophet (PBUH)

نویسندگان [English]

  • Fahime Frhmand por 1
  • muhammad nasiri 1
  • aliasgar shahsavan 2
1 Assistant professor and member of the Faculty of Islamic Education and Thought, University of Tehran, Tehran, Iran
2 PhD student of Islamic Culture and Civilization History, Faculty of Islamic Education and Thought, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

اساسی ترین انتظار از حکومت معصوم، اجرای دقیق و کامل حکم الله در جامعه است. اما پیچیدگی های اداره جامعه در ساحت واقع، موجب شده که اجرای برخی از احکام شریعت حتی درحیات سیاسی پیامبر نیز میسر نباشد. مطابق این چالش، پیامبر درفرآیند اداره مطلوب جامعه از یک سو موظف بود جامعه را برمدار شریعت اداره کند و ازسویی دیگر، در برخی موارد، اداره مطلوب، مستلزم تعطیل موقت برخی از احکام شریعت می شد. این چالش با نگاه به ضرورت توجه پیامبر(ص) به شرایط اجتماعی و سیاسی و مسئولیت ایشان به عنوان ولیّ امر در صدور احکام موردی برای تدبیر امور حکومت، مردم و جامعه قابل حل است اما به نظر می رسد؛ چنین گستردگی در اختیارات حاکم تنها برای حاکمان مشروع قابل پذیرش است. البته مشروعیت در اندیشه شیعه دارای مختصات و ویژگی هایی است که آن را از سایر فرقه ها ونحله های اسلامی وغیر اسلامی متمایز می سازد. چه؛ قدرت حاکم مشروع در اندیشه شیعی متکی بر نص ومتصل به منبع لایزال الهی است. این پژوهش با واکاوی مستندات وشواهد تاریخی حکومت پیامبر، در صدد اثبات این نکته است که تصرفات گسترده پیامبر با اتکا به جایگاه ولیّ امر رخ می داد که البته این این اختیارات، تنها در فرض مشروعیت حاکم قابل تبیین خواهد بود

کلیدواژه‌ها [English]

  • مشروعیت سیاسی
  • حاکمان مشروع
  • ولیّ امر
  • اختیارات حاکم
ابن اعثم، احمد بن ابی اعثم(1414). الفتوح، بیروت، دارالاضواء
ابن جوزی، ابو الفرج(1419). المنتظم فی تاریخ الامم والملوک، بیروت، دار الکتب العلمیه
ابن عبد البر، یوسف بن عبد البر(1994). الدرر فی اختصار المغازی والسیر، قاهره،  وزاره الاوقاف
ابن عساکر، علی بن الحسن(1415). تاریخ دمشق، بیروت، دار الفکر
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر(1408). البدایه والنهایه، بیروت، دار احیاء التراث العربی
ابن‌عربی، محمد بن عبدالله(1997). العواصم من القواصم، قاهره، مرکز السنة للبحث العلمی
اصبهانی، ابو نعیم(1412). دلائل النبوه، بیروت، دارالنفائس
اصبهانی، ابو نعیم(1998). اخلاق النبی، بی جا، دار المسلم للنشر والتوزیع
ثقفی، ابراهیم(1395). الغارات، تهران، انجمن آثار ملی
جباری ثانی، عباسعلی و الهامی، امیرحسین(1400). مردم سالاری دینی، بدیلِ نظامهای سیاسی سکولار و بنیادگرا در ایران. جامعه شناسی سیاسی انقلاب اسلامی، 2(4)، 53-74.
الجزیری، عبد الرحمن(2003). الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت، دار الکتب العلمیه
حب الله، حیدر(2011). حجیه السنه فی فکر الاسلامی، بیروت، الانتشارات العربی
حر عاملی، محمد بن حسن(1412). هدایه الامه الی احکام الائمه،  مشهد، مجمع البحوث الاسلامی
حرعاملی، محمد بن حسن(1412). وسائل الشیعه الی تحیصل مسائل الشریعه،  بیروت،  دار احیاءالتراث العربی
حلبی، ابوالفرج(1427). الیسره الحلبیه، بیروت، دارالکتب العلمیه
حمید الله،محمد(1377). الوثائق السیاسیه، تهران، نشر بنیاد
خرگوشی، ابو سعید واعظ(1361). شرف المصطفی، تهران، نشر بابک
خطیب بغدادی، احمد بن علی(2002). تاریخ بغداد، بیروت، دارالغرب الاسلامی
ذهبی،  شمس الدین(1405). سیراعلام النبلاء، بی جا، موسسه الرساله
ذهبی، شمس الدین محمد(2003). تاریخ الاسلام، بیروت، دار الغرب الاسلامی
الزحیلی، وهب(1409). الفقه الاسلامی وادلته، دمشق، دارالفکر
سهیلی، عبد الرحمن (1992). الروض الانف، بیروت، دار احیاء التراث العربی
شاطبی، ابراهیم(1417). الموافقات، بی جا، دارابن عفان
شعیب، قاسم(2013). تحریر العقل الاسلامی، بیروت، المرکز الثقافی العربی
شکرانه ارزنقی، امید و اخوان کاظمی، مسعود(1400). نقش بحران مشروعیت در سقوط رژیم پهلوی دوم، پژوهش‌های انقلاب اسلامی، 10(1)، 70-94.
شمس شامی، محمد بن یوسف(1993). سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد، بیروت، دارالکتب العلمیه
شنقیطی(1415). محمد امین،  اضواء البیان فی ایضاح القران بالقرآن، بیروت، دار الفکر
صادقیان، حسن(1392). تعامل آرمان گرایی وواقع گرایی در عصر حاکمیت معصومان، پایان نامه، قم، دانشگاه باقر العلوم(ع)
صدر، محمد باقر(1387). اقتصادنا، قم، بوستان کتاب
صدوق، محمد بن علی(1413). من لایحضره الفقیه، قم،  انتشارات جامعه مدرسین
طبرسى، على بن حسن‌ (1965). مشکاه الانوار فی غررالاخبار،  نجف، المکتبه الحیدریه
طبری، محمد بن جریر(1967). تاریخ الرسل والملوک، بیروت، دار التراث
عاملی، جعفر، 1385، الصحیح من السیره النبی الاعظم، قم، دارالحدیث
علم‌الهدی، علی بن الحسین(1405). الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم، النشر الاسلامی
عماره، محمد(1998). النص الاسلامی بین الاجتهاد والجمود والتاریخیه، بیروت، دار الفکر المعاصر
الغصن، سلیمان بن صالح(2016). اعادةقراء النص الشرعی، ریاض،  دار کنوز اشلبیلیا،  
فرهمندپور، فهیمه و شاهسون، علی اصغر (1398). بررسی تاریخی جهادابتدایی در عصر پیامبر(ص)، پژوهش های تاریخ اسلام وایران دانشگاه الزهراء، 29(41)، ص91-116
قاضی نعمان بن محمد(1385). دعائم الاسلام، قم، موسسه آل البیت
قبانجی، حسن(1420). مسند الامام علی(ع)، قم، فدار الاسوه
کتانی، محمد عبدالحی بن عبدالکبیر(نظام الحکومه النبوی، بیروت ، دارالارقم
کلینی، محمد، الکافی(1407). تهران، دار الکتب الاسلامیه
کوفی، محمد بن اشعث(بی تا). الجعفریات، تهران، مکتبه النینوی الحدیثه
ماوردی،  علی بن محمد(1989). الاحکام السلطانیه والولایات الدینیه، کویت، جامعه الکویت
محقق حلی،  جعفر(بی تا). معارج الاصول،  قم، موسسه آل البیت
مفید، محمد بن محمد(1413). الفصول المختاره، قم، کنگره شیخ مفید
مقریزی، تقی الدین، 1418، المواعظ والاعتباربذکر الخطط والاثار، بیروت،  دار الکتب العلمیه
النجار، محمد عبد القادر( 2013). المساحه المفتوحه فی التشریع الاسلامی، بیروت، دار المحجه البیضاء
نوری،  حسین بن محمد(1408). مستدرک الوسائل، بیروت، موسسه آل البیت
واقدی، محمد بن عمر(1989). المغازی، بیروت، موسسه الاعلمی
وردانی، صالح(1997). دفاع عن الرسول ضد الفقهاء والمحدثین، بیروت، تریدنکو للطباعه
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب(بی تا). تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر