جریان‌ شناسی نواندیشی در فقه سیاسی شیعه با تأکید بر آراء شیخ اسماعیل محلاتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم سیاسی گرایش مسائل ایران، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز

2 • گروه علوم سیاسی،دانشکده علوم سیاسی و روابط بین الملل ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

3 گروه علوم سیاسی، دانشکده علوم سیاسی،دانشگاه آزاد اسلامی ،واحدتهران مرکز، تهران، ایران

4 گروه علوم سیاسی،دانشکده علوم سیاسی،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران مرکز،تهران،ایران

چکیده

جریان شناسی نواندیشی دینی و به‌ویژه فقه سیاسی شیعه در ایران یکی از مهم­‌ترین موضوعات در قلمرو اندیشه سیاسی اسلام و همچنین تاریخ اندیشه سیاسی در ایران معاصر است. با شروع عصر جدید در تاریخ اروپا تدریجاً امواجی از نوگرایی و آزاد اندیشی در ایران وزیدن گرفت که از آن جمله ورود مفاهیم جدید سیاسی و تأثیرات آن بر عالمان دینی بود در چنین اوضاع و احوالی طیفی از علماء بویژه فقیهان شیعه در ایران به حسب عقلانیت نهفته در اندیشه­‌های نوظهور و وارداتی غربی واکنش­‌هایی مثبت و رویکردی همدلانه از خود بروز دادند که می‌­توان با عنوان سرآغاز نواندیشی دینی از آن یاد نمود. نقطه اوج این فرایند جنبش مشروطه خواهی و دفاع برخی مراجع و علماء شیعی همچون آخوند خراسانی، عبدالله مازندرانی، میرزای نائینی و شیخ اسماعیل محلاتی از آن می­‌باشد. تلاش این افراد در راستای سازگاری بخشیدن میان اندیشه­‌های جدید غربی با فقه اسلامی، منجر به ارائه طرحی از حکومت مشروطیت گردید که تا حد بی‌­سابقه‌­ای با اصول و مبانی شرعی منطبق بود. بررسی حاضر با مرور اجمالی بر فرایند نواندیشی در عصر مشروطه خواهی و تأکید بر جایگاه شیخ اسماعیل محلاتی درصدد برآمده تا چشم­اندازی مناسب و هر چند محدود در این خصوص ارائه نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reviewing the Novelty-Thinking Methods in Shi'a Political Philosophy With an Emphasis on Shaykh Isma'il Mahallati's Views

نویسندگان [English]

  • hamid saeedijavadi 1
  • ali akbar amini 2
  • mohamad reza maili 3
  • seied mohamad nasar taghavi 4
1 Head of Political Science Department, Faculty of Law and Political Science and Foreign Languages, Islamic Azad University, Mashhad Branch
2 Political Science Department, Faculty of Political Science and International Relations, Islamic Azad University, Tehran Branch
3 Department of Political Science, Faculty of Political Science, Islamic Azad University, Tehran Branch, Tehran, Iran
4 Department of Political Science, Faculty of Political Science, Islamic Azad University, Tehran Branch, Tehran, Iran
چکیده [English]

We can say that one of the most important issues in the field of political thought of Islam as well as the history of political thought in contemporary Iran is religious novelty-thinking and especially Shiite political jurisprudence in Iran. With the arrival of the new era in European history, a wave of modernism and freedom of thought in Iran, including the introduction of new political concepts and its effects on religious scholars was raised gradually. In such a situation, a range of scholars, especially the Shia jurisprudents in Iran, according to rationality laid in the new-emerging and Western ideas, reacted positively and sympathetically. The process can be mentioned as the beginning of religious novelty-thinking. The culmination of this process is the constitutional movement and the defense of some of the Shiite scholars such as Akhund Khorasani, Abdollah Mazandarani, Mirza Naeini and Sheikh Isma'il Mahalati. Their efforts to adapt Western thoughts with Islamic jurisprudence led to the presentation of a draft constitutional rule that was consistent with the principles of religious law. The present study, with a brief overview of the evolutionary process in the constitutional-seeking era, and the emphasis on the position of Sheikh Isma'il Mahallati, has sought to present an appropriate and, even though a limited, vision.

کلیدواژه‌ها [English]

  • religious modernism
  • Sheikh Isma'il Mahallati
  • political jurisprudence
  • constitutionalism
1- آبادیان، حسین (1374) مبانی نظری حکومت مشروطه و مشروعه، تهران، نشر نی.
2- آجودانی، لطف الله (1383)، علماء و انقلاب مشروطیت ایران، تهران، نشر اختران .           
3- آجودانی،ماشاءالله (1387)، مشروطهایرانی، تهران،نشر اخت
4- آخوندخراسانی، محمدکاظم (1370)، کفایه الاصول، ج اول، قم، موسسه آل البیت   
5- توانا، محمدعلی و محمودعلی پور (1392) جامعه سیاسی مطلوب دراندیشه شیخ اسماعیل محلاتی،  پژوهش سیاستنظری، شما
6- حائری،عبدالهادی (1381)، تشیع ومشروطیت در ایران، تهران، امیرکبیر، چاپ سوم.       
7- حبیبی خوزانی، محمد (1388)، گفتمان مشروطه اسلامی، تهران، انتشارات گام نو
8- دولت‌آبادی، یحیی (1363) تاریخ معاصر یا حیات یحیی، تهران، عطار و فردوسی.
9- رضوانی، محمد اسماعیل،) 1381)، انقلاب مشروطیت، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی
10- زرگری‌نژاد، غلامحسین (1374)، رسائل مشروطیت، تهران، کویر.
11- سیاح، احمد (1373)، فرهنگ بزرگ جامع نوین (المنجد)، تهران، انتشارات اسلام.
12- طباطبائی، سید جواد (1386)، نظریه حکومت قانون در ایران، تبریز، انتشارات ستوده.
13- عسکری، حسین (1384)، شیخ هادی نجم آبادی یکی ازپیشگامان مشروطه خواهی، مشروطه خواهی ایرانیان، به کوشش ناصر تکمیل همایون، ج2، تهران، مرکزبازشناسی اسلام وایران.
14- علی آبادی، عبدالصمدورضا اسفندیاری (1394) واکاوی قاعده دفع افسد به فاسد ازدیگاه مذاهب فقهی، قم، دوفصلنامه پزوهشنامه مذاهب اسلامی
15- عمید، حسن (1362)، فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر.
16-کدیور، جمیله (1379)، تحول گفتمان سیاسی شیعه در ایران، تهران، طرح نو.
17-کسروی، احمد (1349)، تاریخ مشروطه ایران، تهران، امیرکبیر.
18- مجلسی، محمدباقربن محمدتقی 1404 ق، بحارالانوار، ح72، بیروت، موسسه الرفاء
19- محقق داماد، مصطفی (1362)، اصول فقه، دفتر دوم، تهران، مرکزنشرعلوم اسلامی
20- مرسلوند، حسن )1378)، حاج شیخ هادی نجم آبادی ومشروطیت، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی
21- محمدی، ابوالحسن (1379)، قواعدفقه، تهران، دادگستر.
22- مشکینی، علی (1374)، اصطلاحات اصول ومعظم ابحاثها، ج اول، قم، الهادی.
23- نائینی، محمدحسین (1334)، تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله، مقدمه و تحشیه سید محمود طالقانی، تهران، شرکت سهامی انتشار.
24- نجم آبادی، شیخ هادی (1378)، تحریر العقلاء، به کوشش مرتضی نجم آبادی، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
25- نعیمیان، ذبیح الله (1388)، نظریه‌ی دولت در گفتمان ثابت سیاسی شیعه، مجله آموزه، شماره‌ی 5.
26- ولایی، عیسی (1374)، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران، نی.
27- هجری، محسن (1386)، در پرتو مشروطه‌خواهی، تهران، نشر چشمه.