واکاوی جامعه شناختی نقش علما در تحولات اجتماعی و سیاسی جامعه‌ی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جامعه شناسی سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، تهران، ایران

2 استادیار جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، تهران، ایران

چکیده

در این پژوهش کیفی که با روش هرمنوتیکی تهیه شده، سعی شده است تا به  این سوال پاسخ داده شود که، نقش علما در تحولات معاصر جامعه­ی ایران چیست؟ که برایند آن بدین قرار شد؛ در جریان جنگ­های ایران و روس،قاجارها به علت ناامیدی از عوامل داخلی و خارجی،خواستار مشارکت علما در جنگ شدند.علما هم به خاطر دفع خطر تسلط بیگانگان بر جامعه­ی مسلمین، فتوای جهاد صادر کردند.که مردم مشتاقانه و صمیمانه به فتوای آن­ها پاسخ مثبت دادند.اما با این نگرش که مبادا، این پیروزی­ها به نام علما ثبت شود، فرماندهان قاجار، عقب نشستند و عهدنامه­های ننگینی را منعقد نمودند.اما، علما در برابر امتیازات عصر ناصری، در کنار مردم قرار گرفتند و با صدور فتوا، نخستین جنبش اجتماعی معاصر ایران را علیه استبداد داخلی و استعمار خارجی رقم زدند.که زمینه­ساز انقلاب مشروطه شد.علما در انقلاب مشروطه با قرائت جدید و تفسیر نو از دین،به مشروطه رسمیت بخشیدند تا اختیارات بی­پایان شاه، اندکی در جامعه تقلیل یابد.در دوران پهلوی، علما در برابر سیاست غیر دینی کردن جامعه، توسط پادشاهان پهلوی ایستادند، بنابراین کشته، زندانی و تبعید شدند. سرانجام امام خمینی،توانست با الهام از جنبش تنباکو،انقلاب مشروطه،قیام چهل و دو، و برطرف نمودن ضعف اندیشه­ی سیاسی علما، به مثابه­ی ولایت فقیه، انقلاب بزرگ ایرانیان را به رهبری علما رقم بزند.در مجموع، علما در دوره­ی قاجار، نقش اصلاحی را ایفاء کردند.آن­ها در یک تقلیل جامعه شناختی، پادشاهان را به جای نایب امام، خواندند که این امر به مثابه­ی کاهش اختیارت شاه در اموردنیوی و معنوی مردم بود. اما در دوره پهلوی،علما با نظریه­پردازی مبنی برانتخاب شاه، توسط گروهی از علمای برجسته، نقش اپوزیسیون قدرت را بر عهده گرفتند. که این نقش، سرانجام به حاکمیت سیاسی علما و رهبری آن­ها ختم شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sociological Construing of the Role of the Ulama in the Social and Political Changes of Contemporary Iranian Society

نویسندگان [English]

  • siyavash mousavi rakati 1
  • Mehrdad javaheripor 2
1 PhD student in Political Sociology, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran
2 Assistant Professor of Sociology, Islamic Azad University, Central Tehran Branch, Tehran, Iran
چکیده [English]

In this qualitative study, which was prepared by the hermeneutic method, we tried to answer this question, “what is the role of ulama in contemporary developments in Iranian society?” The result was that; during the wars of Iran and Russia, the Qajars demanded the participation of ulama in war due to the despair of internal and external factors. The Ulema issued a fatwa for Jihad for eliminating the risk of foreigners dominating the Muslim community. People responded enthusiastically to the request and sincerely to their fatwa. But with the belief that these victories were to be recorded in the name of the ulama, the Qajar leaders retreated and signed the shameful treaties. However, the Ulema backed the people against the privileges of the Naseri age and by issuing the Fatwa, started the first contemporary social movement of Iran against domestic tyranny and foreign colonialism. This movements provided the basis for the Constitutional Revolution. The Ulema in the Constitutional Revolution, through a new reading and a new interpretation of religion, formalized constitutionalism to reduce the powers of the Shah. During the Pahlavi era, the Ulema stood against the making of a non-religious community by the Pahlavi kings, so some of them were killed, imprisoned and exiled. Finally, Imam Khomeini, was inspired by the tobacco movement, the Constitutional Revolution, forty-two revolt, and the elimination of the weakness of the political thought of the Ulema, by intruducing the Velayat-e Faqih thought, leading the ulama to the great revolution of Iran. In sum, ulama played a corrective role during the Qajar period. In a sociological reduction, they called the kings deputies of the imams, which meant that Shah's authority was reduced in the people's spiritual and intellectual status. But during the Pahlavi period, the Ulema assumed the role of the opposition of power by a theory of choosing the Shah, by a group of prominent scholars. This role ultimately culminated in the ulama political rule and leadership.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qajar
  • Pahlavi
  • Ulama
  • Shah
  • Leadership
1-  فوران،جان، (1389)، مقاومت شکننده؛ تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه ی احمد تدین، تهران، انتشارات فرهنگی رسا.
2-  کمالی، مسعود، (1381)، جامعه ی مدنی؛ دولت و نوسازی در ایران معاصر، ترجمه ی کمال پولادی، تهران، انتشارات باز.
3-  نفیسی، سعید، (1384)، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوران معاصر، تهران، انتشارات اهورا.
4-  آجودانی، ماشاءالله (1387)، مشروطه ی ایرانی، تهران، انتشارات اختران.
5-  بینا، علی اکبر، (1383)، تاریخ سیاسی و دیپلماسی ایران، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
6-  دهقانی، رضا، (1392)، تاریخ مردم ایران در دوره ی قاجار، تهران، انتشارات پارسه.
7-  سریع القلم، محمود، (1390)، اقتدارگرایی ایران در عهد قاجار، تهران، انتشارات فرزان روز.
8-  آجدانی،لطف الله، (1390)، علما و انقلاب مشروطیت، تهران، انتشارات آمه.
9-  آوری، پتر، (1389)، تاریخ ایران به روایت کمبریج؛ از نادرشاه تا انقلاب اسلامی، ترجمه ی مرتضی ثاقب فر، تهران، انتشارات جام.
10-               ناظم الاسلام کرمانی، محمد بن علی، (1387)، تاریخ بیداری ایرانیان، تهران، انتشارات امیر کبیر.
11-               ورهرام،غلام رضا،(1385)، نظام سیاسی و سازمان های اجتماعی ایران در عصر قاجار، تهران، انتشارات معین.
12-               کاتوزیان، محمد علی، (1391)، ایرانیان؛ دوران باستان تا دوران معاصر، ترجمه ی حسین شهیدی، تهران، نشر مرکز.
13-               راوندی، مرتضی،(1354)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد دوم، تهران، انتشارات امیر کبیر.
14-               کدی، نیکی،(1392)، ایران دوران قاجار و برآمدن رضاخان، ترجمه ی مهدی حقیقت خواه، تهران، انتشارات ققنوس.
15-               خلیلی، نسیم،(1390)، انقلاب مشروطیت ایران، تهران، انتشارات ققنوس.
16-               آبراهامیان، یرواند،(1387)، مقالاتی در جامعه شناسی سیاسی ایران، ترجمه ی  سهیلا ترابی فارسانی، تهران، نشر مرکز.
17-               کاتوزیان، محمد علی،(1391)، دولت و جامعه در ایران، ترجمه ی حسن افشار، تهران نشر مرکز.
18-               آدمیت، فریدون، (1387)، ایدئولوژی نهضت مشروطه ی ایران، تهران، نشر مرکز.
19-               کاتوزیان، محمد علی، (1392)، تضاد دولت و ملت، تهران، نشر نی.
20-               کسروی، احمد، (1385)، تاریخ مشروطه ی ایران، تهران، انتشارات میلاد.
21-               ملکزاده، مهدی، (1387)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، انتشارات سخن.
22-               آبراهامیان، یرواند، (1386)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه ی احمد گل محمدی و دیگران، تهران، نشر نی.
23-               آفاری، ژانت، (1385)، انقلاب مشروطه ی ایران، ترجمه ی رضا رضایی، تهران، نشر بیستون.
24-               طلوعی، محمود،(1386)، پدر و پسر؛ناگفته هایی از زندگی و روزگار پهلوی ها، تهران، نشر علم.
25-               اکبری، محمد علی،(1384)، تبارشناسی هویت جدید ایرانی، (عصر قاجاریه و پهلوی اول)، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
26-               اتابکی، تورج،(1391)، تجدد آمرانه، جامعه و دولت در عصر رضاشاه، ترجمه ی مهدی حقیقت خواه، تهران انتشارات ققنوس.
27-               مختاری، رضا، (1392)، پهلوی اول؛ از کودتا تا سقوط، تهران، نشر پارسه.
28-               سینایی، وحید،(1384)، دولت مطلقه ی نظامیان و سیاست در ایران، تهران، انتشارات کویر.
29-               نجفی،موسی، (1391)، تاریخ تحولات سیاسی ایران، تهران، انتشارات مطالعات تاریخ معاصر ایران.
30-               نجاتی، غلام رضا، (1386)، تاریخ سیاسی بیست و پنج ساله ی ایران؛از کودتا تا اانقلاب، تهران،انتشارات خدمات فرهنگی رسا.
31-               میرموسوی، علی، (1384)، اسلام، سنت، دولت مدرن،نوسازی دولت و تحول در اندیشه سیاسی معاصر شیعه، تهران، نشر نی.
32-               موثقی، احمد، (1385)، نوسازی و اصلاحات در ایران؛ از اندیشه تا عمل، تهران، نشرقومس.
33-               Amanat, abbas, (1997), pivot of The universe :nasir al-din shan Qajar and the Iranin monarchy, (1831-1896), Berkeley and Losanjeles: university of California press.
34-               Bakhiash, shaul, (1978), Iran:monarchy, bureaucracy, and reform under the Qajars, (1858-1896), London:Ithaca press for The middle east center,st Antony,s Colleje.
35-               Banani, Amin, (1961), The modrnizaion of  Iran (1921-1941), standford: standford university press.
36-               Cronin, stephanie, (1997), The army and the creation of the pahlavi state in iran, (1910-1920), London:I.B.Tauris.
37-               Abrahamian, ervand, (1982), Iran betwen tow revolution :Priceton university press.
38-               Bashiriyeh, hossien, (1989), The state and revolution in iran (1962-1982),London :croom helm .